یکی از راه‌های مطالعه و خواندن کتاب که مورد توجه نسل امروز قرار گرفته است استفاده از کتاب‌ صوتی است. کتاب صوتی گزینه خوبی برای استفاده مفید از اوقاتی است که وقت کافی یا حوصله وافی برای ورق زدن و مرور سطر به سطر کتاب نداشته باشیم.

به گزارش قم نیوز مدال طلایی‌ترین لحظات کودکی‌ام را بر دقایقی می‌آویزم که دل در گرو داستان‌های ساده و جذاب و تصاویر رنگارنگ کتاب قصه‌هایم داشتم. هیچوقت از شنیدن داستان «شنگول و منگول» خسته نشدم گر چه پایانش را بارها مرور کرده بودم. همیشه منتظر بودم تا در انتهای یکی از داستان‌ها «کلاغ» بالاخره به خانه‌اش برسد.

گاهی وقت‌ها دلم برای «توپ سرخ و سفید و آبی» تنگ می‌شود. در لا‌به‌لای‌ دنیای شاعرانه‌ بزرگسالی‌ام همچنان «صد دانه یاقوت» با دسته دسته خاطره‌هایش برایم خوش‌رنگ و شیرین است.

دنیای ادبیات همواره از نخستین لحظاتی که آدمی چشم بر این جهان می‌گشاید، در بطن لالایی‌های مادرانه جوانه می‌زند و تا آخرین لحظه‌های حیات وی که در پرتو آیات قرآن به جان‌پناه امن قدسی عروج می‌کند انسان را همراهی می‌کند.

ادبیات برای هر رده سنی از دریچه خاص سلیقه، درک و بنیان روانشناسی خاص همان سن وارد می‌شود تا بتواند مخاطب را همراه سازد و تأثیر مطلوب را بر فکر فرد بر جای گذارد.

از نظر کارشناسان ادبی، ادبیات کودک و نوجوان که محدوده سنی سه تا 18 سال را در بر می‌گیرد نیز بر همین اساس شکل گرفته و در قالب گروه‌های سنی

« الف: ویژه رده سنی پیش دبستانی و سال اول دبستان»،

« ب: ویژه رده سنی سال‌های دوم و سوم دبستان»،

« ج: ویژه رده سنی سال‌های چهارم، پنجم و ششم دبستان»،

« د: ویژه رده سنی هفتم و هشتم و نهم دبیرستان دوره نخست» و

« هـ : ویژه رده سنی دهم، یازدهم و دوازدهم دبیرستان دوره دوم» مشخص شده است.

هر یک از این گروه‌های سنی از منظر روان‌شناسی و مبانی ادبیات کودک و نوجوان دارای ظرافت‌ها و ویژگی‌های خاص خود است که دشواری کار نویسنده را دو چندان می‌کند.

 

سعید هاشمی شاعر و نویسنده کتاب‌های کودک و نوجوان می‌گوید: موفق بودن نویسنده در زمینه تولید آثار حوزه کودک و نوجوان در گرو استقلال قلم، مطالعه آثار این حوزه، کسب پیش‌زمینه غنی و توجه به نیاز‌های جدید کودکان و نوجوانان است.

وی با بیان اینکه ادبیات برخی کشورها متکی به دولت یا متکی به ترجمه است اضافه می‌کند: ادبیات ایران نیز تا پیش از انقلاب اسلامی متکی به ترجمه بود ولی پس از انقلاب تاکنون مستقل رشد کرده است و وابسته به مسائل داخلی و خارجی نیست که این از مهم‌ترین نقاط قوت ادبیات ایران به شمار می‌رود.

 

*نهادینه سازی سبک زندگی ایرانی-اسلامی با بومی‌گرایی در آثار ادبی

سردبیر مجله «سلام بچه‌ها» بومی بودن آثار ادبی به ویژه در حوزه ادبیات کودک و نوجوان را از دیگر نقاط قوت ادبیات کشور می‌داند و اذعان می‌کند: ادبیات ایران، سرچشمه ادبی غنی و متکی به خود است و حوزه ادبیات کودک و نوجوان کشور نیز از غنی بودن ادبیات بزرگسال بهره یافته و از اساس ایرانی شکل گرفته است.

هاشمی تصریح می‌کند: ایرانی‌گرایی در اشعار محمود کیانوش، هوشنگ مرادی و دیگر شاعران حوزه کودک و نوجوان موج می‌زند که این ریشه در بومی‌گرایی آثار دارد.

وی بیان می‌کند: فرهنگ و هویت دینی و ایرانی باید با همین دقت نظر و قوت در آثار ادبی کودک و نوجوان حفظ شود تا سبک زندگی ایرانی-اسلامی که اساس هویت مردم ایران است درون آنان نهادینه شود.

سردبیر مجله «سلام بچه‌ها» عنوان می‌کند: برخلاف ادبیات غنی ایران، ادبیات کشورهای عربی شباهت بسیاری به یکدیگر دارد چون زمینه ادبی غنی ندارند و اغلب از یکدیگر تأثیر می‌پذیرند.

 

*بحران مالی گریبانگیر نویسندگان و ناشران است

هاشمی که تا کنون 50 کتاب در زمینه کودک و نوجوان از او به چاپ رسیده است و به خوبی بر سطوح مختلف این عرصه اشراف دارد معتقد است نقطه ضعف بزرگی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان ایران وجود ندارد و می‌گوید: تنها ضعف موجود در حوزه ادبیات کودک و نوجوان کشور، بحران مالی است که باعث شده برخی از ناشران و نویسندگان خود را از این عرصه کنار بکشند.

«ادبیات کودک و نوجوان» بی‌شک از تأثیرگذارترین مؤلفه‌های رشد حیات فرهنگی کشور است، چرا که ذهن و شخصیت کودکان و نوجوانانی را شکل می‌دهد که در آینده‌ای نه چندان دور زمامداران عرصه‌های مختلف کشور در سطح خرد و کلان خواهند شد. گذشته از منصب‌‌های گوناگونی که آنان در بزرگسالی بر عهده خواهند گرفت این حقیقت نیز بسیار درخور توجه است که کودکان و نوجوانان امروز، سلول‌های بنیادین پیکر جامعه فردا یعنی خانواده‌ها را تشکیل می‌دهند.

در حالیکه ظرفیت‌ها و چشم‌انداز‌های عرصه «ادبیات کودک و نوجوان» در کشور مثبت و رو به پیشرفت است روا نیست که بحران مالی سد راه این مسیر روشن شود. ورود دستگاه‌های  برنامه‌ریز و فرهنگی کشور برای حل این بحران همانقدر ضروری است که سایر نیازهای کشور ضرورت دارد.

 

*وضعیت ادبیات کودک و نوجوان در کشور ایده‌آل نیست

حجت‌الاسلام غلامرضا حیدری ابهری نویسنده و محقق حوزه تعلیم و تربیت کودکان که تا کنون بیش از 100 کتاب در حوزه ادبیات کودک و نوجوان قلم زده است و بسیاری از آثار وی در جشنواره‌های مختلف از جمله جشنواره کتاب سال، رضوی، رشد و ... حائر رتبه شده‌اند می‌گوید: وضعیت «ادبیات کودک و نوجوان» در کشور با توجه به امکانات و ظرفیت‌های داخلی مقداری عقب است ولی نسبت به شرایط ایده‌آل خیلی خیلی عقب قرار دارد.

وی ادامه می‌دهد: البته این عرصه ادبی نسبت به وضعیت گذشته‌ای که در ایران داشته است و همچنین با توجه به مسیری که طی کرده است هم از نظر کیفیت و هم کمیت آثار تولیدی خیلی جلو است.

نویسنده برجسته حوزه ادبیات کودک و نوجوان اذعان می‌کند: تصویرگری آثار تولیدی این عرصه ادبی نیز در تمام جنبه‌ها پیشرفت کرده و با رشد قابل توجهی همراه بوده است.

حیدری معتقد است افزایش آثار تولیدی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان علت کاهش ضریب شاخص شدن اشعار یا داستان‌های این حوزه نسبت به گذشته است و می‌گوید: با توسعه علم و رونق صنعت چاپ، میدان تولید آثار ادبی در این حوزه بسیار شلوغ شده است و ویترین‌ها پر شده از آثار گوناگون و متناسب با انواع سلیقه‌ها که این مسئله، مخاطب را پیگیر جدیدترین تولیدات می‌کند و کمتر به او فرصت درجا زدن بر تولیدات قبلی را می‌دهد.

 

*تأثیرگذاری آثار ادبی بیشتر شده است

وی با بیان اینکه در گذشته نیز همه اشعار و داستان‌ها شاخص و ماندگار نمی‌شدند اضافه می‌کند: با گذشت زمان بسیاری از آثار ادبی دوره‌های گذشته فراموش شدند و تنها چند اثر باقی ماندند و اکنون هم گذر زمان مشخص می‌کند که کدام آثار ماندگار می‌شوند.

نویسنده برجسته حوزه ادبیات کودک و نوجوان، گمانه‌زنی‌ها مبنی بر کاهش تأثیرگذاری آثار ادبی حوزه کودک و نوجوان نسبت به گذشته را فرضیه‌ای اشتباه می‌داند و ادامه می‌دهد: با کاهش تعداد آثار ادبی شاخص در این حوزه نمی‌توان نتیجه گرفت که تأثیرگذاری آثار کم شده است؛ این مسئله علل دیگری دارد.

حیدری بیان می‌کند: تأثیرگذاری تولیدات ادبی عرصه کودک و نوجوان نه تنها افول نکرده است بلکه بعضاً با پیشرفت همراه بوده است.

وی اضافه می‌کند: در گذشته ناشرهای تخصصی در حوزه کودک و نوجوان وجود نداشت ولی اکنون چندین ناشر تخصصی وجود دارد که عملکرد بسیار خوبی دارند و می‌توانند برای افزایش پیشرفت ادبیات کودک و نوجوان  پرقدرت‌تر وارد شوند.

 

*کودکان و نوجوانان برای مطالعه نیاز به تشویق دارند

مجید ملامحمدی سردبیر مجله پوپک و جزو آن دسته از شاعران و نویسندگانی است که خوب بلد است با کودکان و نوجوانان سخن بگوید و دانه به دانه کلمات را در کشتزار ذهن آنان بکارد. تا کنون بیش از 150 اثر از وی به چاپ رسیده است و بیش از نیمی از آثار وی در جشنواره‌های کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، دفاع مقدس، مهدویت، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، حوزه علمیه و ... حائز مقام برتر شده‌اند.

 

ملامحمدی در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در قم با اشاره به کاهش سرانه مطالعه کودکان و نوجوانان کشور با حجمی از افسوس که در پس صدایش موج می‌زند می‌گوید: میزان کتابخوانی کودکان و نوجوانان کشور متأسفانه مطلوب نیست و این اتفاق بدی است.

وی ادامه می‌دهد: علل مختلفی موجب کاهش میزان مطالعه کودکان و نوجوانان شده است که از جمله آن گرانی قیمت کتاب است و باید چاره‌ای برای آن اندیشیده شود.

سردبیر مجله پوپک با بیان اینکه فرزندانِ امروز زیاد درگیر فضای مجازی هستند اضافه می‎کند: هجوم فضای مجازی بر دنیای افکار، خیال و ذهن بچه‌ها نیز از دیگر علل کاهش میزان مطالعه بین این قشر است.

ملامحمدی بیان می‌کند: کودکان و نوجوانان برای روی‌آوری به کتابخوانی نیازمند تشویق هستند. راه‌هایی که در مدرسه و بیرون از مدرسه منجر به تشویق آنان به کتابخوانی می‌شود را باید آباد کرد.

وی اذعان می‌کند:  ترویج و تبلیغ کتاب‌های خوب از سوی مدرسه، رسانه ملی، خانواده‌ و سایت‌های مختلف منجر به تشویق شدن کودکان و نوجوانان به مطالعه و در نتیجه روی‌آوری آنان به کتابخوانی می‌شود.

 

*انس با کتاب شخصیت بهتری از کودک و نوجوان می‌سازد

سردبیر مجله پوپک مأنوس شدن کودکان و نوجوانان با کتاب را مسئله‌ای مهم در راستای شکل‌گیری مناسب شخصیت آنان برمی‌شمارد و می‌گوید: کودکان و نوجوانان اگر با راهنمایی پدر، مادر، معلم و سایر بزرگتر‌ها کتاب‌های خوب تهیه کنند و با کتاب انس بگیرند شخصیت آنان با فرم بهتری شکل می‌گیرد چرا که کتاب‌ دید آنان را روشن‌تر و خلق‌وخوی آنان را معطر می‌سازد.

ذهن خلاق و متفکر کودکان و نوجوانان همیشه به دنبال موضوعات تازه است. عصر ارتباطات و فراگیری زوایای مختلف آن از دسترس کودکان و نوجوانان کنجکاو امروز دور نمانده و آنان بیش از دیگران این دنیای بکر و تازه را دریافته و با آن آشنا شده‌اند.

تشویق این نسل پر جنب‌و‌جوش و فعال به کتابخوانی امر مشکلی به نظر می‌رسد که جذابیت و تازگی محتوا یکی از موارد مهمی است که باعث جذب کودکان و نوجوانان به سوی کتاب خواهد شد؛ از سویی هر یک از گروه‌های سنی از دیدگاه روان‌شناسی سنی و مبانی ادبیات کودک دارای لطافت‌های ذهنی و ویژگی‌های خاص خود است که تولید محتوای جذاب برای آنان نیازمند توجه به این ظرافت‌ها و در نظر گرفتن این مبانی است.

یکی از راه‌های مطالعه و خواندن کتاب که مورد توجه نسل امروز قرار گرفته است استفاده از کتاب‌ صوتی است. کتاب صوتی گزینه خوبی برای استفاده مفید از اوقاتی است که وقت کافی یا حوصله وافی برای ورق زدن و مرور سطر به سطر کتاب نداشته باشیم.

اما آیا کتاب صوتی می‌تواند جای خواندن کتاب کاغذی را بگیرد؟

سمیه عالمی بانوی نویسنده و مدرس ادبیات داستانی که تا کنون چند داستان و مجموعه داستان گروهی ویژه رده سنی نوجوانان و بزرگسالان نوشته است و آثار وی در جشنواره‌های مختلف رتبه‌های ممتاز را از آن خود کرده‌اند در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در قم می‌گوید: کتاب‌های صوتی ضرورت روند سریع سبک زندگی امروز و بی‌وقتی‌های متدوال این نوع زندگی است.

 

 

*کتاب صوتی برای کودک و نوجوان جایگزین کتاب کاغذی نمی‌شود

 وی اظهار می‌کند: کتاب‌های صوتی اگر چه قهر کودک و نوجوان امروزی با کتاب را به آشتی مبدل می‌کند ولی برای این گروه سنی نمی‌تواند جایگزین کتاب کاغذی شود.

وی ادامه می‌دهد: گروه سنی کودکان و نوجوانان برای درک مطلب به صورت کامل، نیاز به استفاده از چند حس به صورت همزمان دارند. کتاب‌های صوتی فقط حس شنیداری مخاطب را درگیر می‌کند در حالیکه کتاب‌های معمولی چندین حس را با هم درگیر می‌کند.

مدرس ادبیات داستانی با بیان اینکه کتاب کاغذی علاوه بر اینکه امکان دیدن و لمس کلمات کتاب را برای کودک و نوجوان فراهم می‌کند بیان می‌کند: علاوه بر آن تصویر کتاب نیز در ارتقا درک مطلب توسط کودک و نوجوان نقش مهمی دارد.

عالمی اذعان می‌کند: کتاب‌های صوتی چیزی شبیه مولتی ویتامین‌های خوراکی صنعتی هستند و کتابی که در دست گرفته می‌شود و خوانده می‌شود مانند مواد غذایی طبیعی هستند که نیاز بدن به ویتامین و املاح را به کلی تأمین می‌کند.

وی اضافه می‌کند: بزرگسالان شاید بتوانند ارتباط عمیقی با کتاب‌های صوتی برقرار کنند ولی ارتباط کودکان و نوجوانان با کتاب صوتی عمیق نخواهد بود.

ادبیات فارسی شناسنامه فرهنگی و سند هویت ملی و تمدن کهن ایران است. هویتی پر افتخار که در کنار نام سعدی به خود می‌بالد و با غزلیات حافظ مسحورت می‌کند.

فرهنگ سراسر علم و ادب ایران برای ادامه حیات نیاز به افکاری آمیخته با کتاب و مأنوس با معارف آن دارد که این آمیختگی باید جای خود را از سنین کودکی و نوجوانی در فرد پیدا کند.

گزارشات به دست آمده حاکی از این است که مسؤولان کشور و حتی خانواده‌ها آنقدر که بر مسائل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی متمرکز هستند و برای آن نگرانند  نسبت به کتابخوانی که مقوله مهم فرهنگی به شمار می‌رود حساسیت ندارد. در حالیکه اهمیت فرهنگ بیش از هر جنبه دیگری در زندگی خانوادگی و اجتماعی است.

مقام معظم رهبری در نخستین روز فروردین ماه سال 1393 طی سخنرانی که در حرم مطهر رضوی ایراد کردند عنوان کردند: «فرهنگ از اقتصاد هم مهم‌تر است، چون فرهنگ به معنای هوایی است که ما تنفس می‌کنیم، شما ناچار هوا را تنفس می‌کنید چه بخواهید و چه نخواهید، اگر تمیز باشد آثاری دارد و اگر تمیز نباشد آثاری دیگر.»

اصلاح فرهنگ بی‌شک تمام ابعاد جامعه را به اصلاح وا می‌دارد. این حقیقتی است که جامعه‌شناسان بارها به آن اقرار کرده‌اند. نخستین گام در مسیر ارتقا سطح فرهنگی، آشتی با کتاب و نخستین مرحله آن توسعه کتابخوانی در بین قشر کودک و نوجوان و فضای خانواده است.

پیمودن این مسیر نیاز به بسترسازی بیشتر و برنامه‌ریزی دقیق‌تر دارد که انتظار می‌رود مجلس یازدهم، نهادهای فرهنگی، سازمان‌های آموزشی و دستگاه‌های تصمیم‌گیر  کشور وارد این عرصه شوند چرا که هر کلمه فاصله از کتاب و ادبیات، خروارها آوار آُسیب‌های اجتماعی، فرهنگی و ... به بار می‌آورد.

انتهای پیام/ 137