ترکیبی از رنگ و هنر و تاریخ در مقابر گنبد سبز

به گزارش قم نیوز، خیابان انقلاب را که تا انتها بروی جایی در نزدیکی گلزار شهدای علی بن جعفر گنبد‌های فیروزه‌ای مخروطی شکل در کنار هم سر به آسمان سائیده‌اند، گنبد‌هایی که نشانه‌هایی از قرن هشتم هجری هستند که تا امروز به یادگار مانده‌اند، گنبد‌های آثاری تاریخی که در باغی کوچک موسوم به «باغ گنبد سبز» جا گرفته‌اند و توجه هر کسی را که از حوالی آن گذر می‌کند جلب می‌کنند.

اثری که به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و از معماری بی‌نظیری برخوردار است، بقعه‌هایی که در فرهنگ معماری ایرانی از آن به عنوان برج‌های آرامگاهی نام برده می‌شود و به این دلیل که در دوازه قدیمی کاشان واقع شده بود به نام گنبدهای دروازه کاشان نیز معروف است.

مقابر گنبر سبز آرامگاه افرادی همچون خواجه اصیل الدین و خواجه علی صفی و افراد دیگری از خاندان صفی است، مقبره‌هایی که از نظر گچ بری منحصر به فرد بوده و از منظر این هنر از جلوه‌های هنر اصیل ایرانی به شمار می‌روند، یکی از کتبه‌های گنبد‌ها نیز در گذر زمان از بین رفته و قدمت و صاحب آن مشخص نیست اما بر اساس شواهد و قرائن این گنبد هم مربوط به‌‌ همان دوره خاندان صفی است.
عدم توجه، مرگ آثار تاریخی
مسئله که شاید بتوان با ثبت تاریخی آثار و توجه به حفظ و نگهداری آن از وقوع مجدد آن جلوگیری کرد، مقابر باغ گنبد سبز نیز در پانزدهم دی ماه سال ۱۳۱۰ با شماره ۱۲۹ در فهرست آثار ملی ثبت شده است و سه گنبدجنوبی گنبد میانی و گنبد شمالی این اثر به عنوان یکی از آثار تاریخی استان قم به یادگار مانده است.

نوع معماری و مهندسی بنا و همچنین گچبری‌های منحصر به فرد این مقابر ازجمله ویژگی‌هایی است که توجه هر کسی را به خود جلب می‌کند که می‌توان به جرأت گفت در نوع خود بی‌نظیر است. سبک معماری‌ای که البته نشان دهنده دوره ساخت اثر نیز هم بوده و نشانه‌های معماری با ویژگی‌های دوره تاریخی ساخت بنا هخموانی دارد.

گنبد‌های مقبره از دو پوسته گسسته رک تشکیل شده و پوسته خارجی به منشور شانزده ترکی و پوسته داخلی بصورت عرقچین است که بر روی بدنه استوانه‌ای شکل دوازده وجهی بنا قرار دارد، گنبدهای مخروطی مانند بنا و خلاقیتی که ساخت آن استفاد شده است بر منحصر به فرد بودن این اثر به خصوص در استان قم افزوده است.

عدم توجه به این بنا درطول زمان و فرسایش حاصل از تفاوت دما و گذر زمان سبب شده است که پوسته خارجی گنبد جنوبی در طی زمان تخریب شده و فرو بریزد، مسئله‌ای که اگر مورد توجه قرار نگرفته بود و در راستای حذف و نگهداری این بنایی تاریخی اقداماتی صورت نگرفته بود چه بسا که به سایر گنبد‌ها هم سرایت می‌کرد، بر اساس تلاش‌هایی که در راستای ترمیم این بنا صورت گرفته پوسته داخلی آن در دوران معاصر تعمیر و بازسازی شده است.

گنبدهایی که سربه آسمان دوخته اند
از بالای ساختمان‌های اطراف که بنگریم ترکیب دو گنبد مخروطی شد که سر به آسمان سائیده‌اند در کنار هم و روی بدنه‌ای از آجر جلوه‌های زیبایی خاصی را به محیط اطراف بخشیده است، زیبایی که در صورت حفظ گنبد سوم بیش از این دیده می‌شد، به احتمال قریب به یقین فرم و شکل این گنبد هم با توجه به اشتراکات فراوان با دو بنای شمالی و میانی به‌‌ همان شکل دو پوسته رک بوده است.

در حالی بدنه استوانه‌ای شکل بنا از بیرون به صورت دوازده وجهی است که ازداخل بنا به هشت ضلعی منظم تغییر شکل داده است و می‌توان نشانه‌های معماری اسلیمی را به وضوح در آن دید، آثاری که نشان از فرهنگ دیرینه وغنی ایرانی- اسلامی دارند که باید هر چه بیشتر در حفظ و نگهداری از آن‌ها تلاش کرد. اسامی الله، محمد و علی تصدیقی متقن بر اسلیمی بودن این بنا است به طوری که بسیاری از آجرچینی‌های منظم این بنا به این اسلامی مزین شده است.

با یک مقایسه و تطبیق کلی می‌توان فهمید که الگوی ساخت این بنا گنبد سلطانیه بوده و سعی شده که گنبدهای مخروطی شکل این بنا بر‌‌ همان اصول به کار گرفته در گنبد سلطانیه شکل بگیرند، آجر چینی متحد الشکل و منظم این بنا نیز بره‌مان سبک به کار رفته در گنبد سلطانیه حرکت کرده است.

جشنواره ای از رنگ
از دیگر ویژگی‌های این بنا به کارگیری رنگ‌های متعدد و متنوع در گچ بری‌های داخلی آن است، شمسه‌های به کار رفته در نمای بنا بر زیبایی‌ها آن افزوده است، همه این‌ها در ترکیب با کتیبه‌هایی با خطوط ثلث و کوفی هر چشمی را به خود خیره خواهد کرد.

گچبری‌های داخلی بنا به صورت برجسته با رنگ سفید بر روی زمینه لاجوردی رنگ آرامشی را به فضای درونی بقعه بخشیده است که آن را مرهون سبک و سیاق معماری اسلیمی است نقوش اسلیمی میان دو حاشیه نقش و نگار شده و با ترکیب خیره کننده آیات قرآن در میان نقش‌هایی از گل زیبایی‌های بصری بسیاری را خلق کرده است.

زیبایی‌ها که در جز جزئش می‌توان اصالت هنر ایرانی وبه خصوص ذوق و هنر معماران قمی را دید که چنان خلاقانه رنگ را با هنر معماری درآمیخته‌اند و اثری خلق کرده‌اند که بعد از گذشت قرن‌ها هنوز هم چشم را خیره کرده و ذهن را به خود مدهوش می‌کند تا بار دیگر این باور را در انسان تقویت کند که هنر نزد ایرانیان است و بس.

انتهای پیام/۱۳۲