با وجود حضور بیش از ۷ هزار هنرمند فعال در حوزه صنایع دستی در قم، نبود حتی یک بازارچه رسمی برای عرضه محصولات، به دغدغه‌ای جدی برای هنرمندان این عرصه تبدیل شده است.

به گزارش قم نیوز،قم شهری هفت هزار ساله با تاریخی کهن است که با حضور پر برکت حضرت فاطمه معصومه (س) به منطقه‌ای بسیار پر اهمیت برای مردم ایران و شیعیان جهان تبدیل شده است. ادغام فرهنگ اسلامی و ایرانی خاک قم را سرشار از سرمایه‌های ارزشمندی کرد که از فکر و دستان هنرمندان این دیار جریان گرفته و با خلق صنایع دستی خود را عیان می‌کند.

از جمله صنایع دستی بسیار ارزشمند و البته دیرینه که امروز نیز مورد توجه هنرمندان قمی است می‌توان به منبت کاری، خرمهره‌سازی، نگارگری و تذهیب، رودوزی سنتی، تزئینات پارچه‌ای، قلمزنی، گیوه‌دوزی، قالی بافی، معرق ساقه گندم، خرّاطی روی چوب و شیشه‌گری، کاشیکاری، درودگری، سفالگری و سرامیک‌سازی، سنگ تراشی و حکاکی سنگ، مروارید بافی، بافته‌های سنتی، نقاشی سنتی، معرق کاری، تزئینات معماری، تزئینات پارچه‌ای، رنگرزی گیاهی، قلم زنی، صحافی سنتی و چلنگری اشاره کرد.

همچنین فرش ابریشم دستباف قم از چشم نوازترین و روح انگیزترین فرش‌ها در هر نمایشگاه داخلی و بین‌المللی است که نمی‌توان در مقابل زیبایی‌هایش مبهوت نماند.

انگشترسازی نیز هنر ارزشمندی است که از روزگاران کهن در این دیار بوده و چندی است که قم را به نام «شهر ملی انگشتر» ایران به جهان معرفی می‌کند.

بیش از ۷ هزار هنرمند صنایع دستی در قم حضور دارند

هم اکنون بیش از ۷ هزار هنرمند صنایع دستی در قم حضور دارند که از این میان قریب به ۵ هزار هنرمند در ۵۰ رشته هنری مشغول فعالیت هستند.

اما این سرمایه‌های عظیم با وجود اینکه توان تولید انبوه در بسیاری رشته‌ها را دارند اما هم اکنون محل و بازارچه‌ای دائمی برای عرضه آثار هنری خود ندارند تا بتوانند به درآمد پایداری برسند.

قم از دیرباز به دلیل وجود حرم مطهر بانوی کرامت و شرایط جغرافیایی‌اش محل عبور و حضور بسیاری از مسافران و زائران بوده است و بر اساس آمار موجود سالانه بیش از ۲۰ میلیون نفر وارد این شهر می‌شوند، اما میانگین ماندگاری و حضور مسافران تنها ۶ ساعت است که این خود گویای بررسی‌های جدی در بخش‌های مختلف است.

محمد آقایی، استاد دانشگاه و کارشناس حوزه گردشگری و صنایع دستی در گفتگو با خبرنگار مهر، یکی از ضروریات کنونی قم وجود بازارچه صنایع دستی برای افزایش حضور و ماندگاری مسافران است اما اینکه این بازارچه در کجای شهر باشد اهمیت دارد و باید مورد توجه باشد.

وی ادامه داد: هم اکنون روزانه ۱۰۰ هزار تردد در مسیر تهران – قم رخ می‌دهد که اگر نردیکی عوارضی قم هم این بازارچه ایجاد شود می‌توان از این ظرفیت تردد استفاده کرد و در کنار آن، ۱۰۰ هکتار زمین گردشگری در نزدیکی عوارض قم – تهران ایجاد شده که ۲۰ هکتار آن مربوط به شهر عقیق بود که دوستان از سازمان‌های دیگر ورود کردند و متأسفانه جلوی این کار نیز گرفته شد، همچنین در نزدیکی حرم مطهر به فاصله ۴۰۰ متر بازار نور وجود دارد که سراهای مختلفی در دلش وجود دارد که در حال خاک خوردن است.

آقایی تأکید کرد: مگر می‌شود در فاصله ۲۰۰ متری حرم حضرت معصومه (س) بازارچه شمسه و میدان امام خمینی (ره) با آن هزینه گزاف ساخته شده باشد اما از نظر گردشگری نتواند سرمایه‌ای به دست بیاورد و این در حالی است که ۵۴ درصد بحث اشتغال در قم بر پایه خدمات است و خدمات نیز به بحث گردشگری مربوط می‌شود.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه میزان درآمد مشخصی از درآمدهای گردشگری استان وجود ندارد، اضافه داشت: این نشان می‌دهد که هنوز مسئولین بحث اقتصاد پایدار شهری بر مبنای گردشگری و صنایع دستی را مد نظر ندارند و نبود راهبرد مشخص موجب می‌شود که سیاست‌گذاری اجرایی نباشد و طرحی نیز برای آن تعریف نشود.

وی با مطرح کردن این سوال که طرح بازارچه صنایع دستی حقیقتاً بر اساس کدام راهبرد و سیاست‌گذاری قرار است اجرا شود، گفت: قم انگشتر ملی شهرهای ایران است و چقدر روی این موضوع کار شده است؟ شهرهای دیگری مثل کرمان در موضوع استقرار هنرمندان در بازارها کار کردند یا همین موضوع در اصفهان نیز مشاهده می‌شود اما برنامه ششم صنایع دستی قم برنامه‌ای با جایگاه مناسب خودش نیست.

این کارشناس حوزه گردشگری با تأکید بر اینکه حداقل می‌توان در بیلبوردهای نزدیک شهر قم صنایع دستی این شهر را معرفی و تبلیغ کرد، افزود: در حال حاضر یکی از سبک‌های مهم برای جذب گردشگران گردشگری تجربی است که در تمام جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد و بسیاری از صنایع دستی می‌تواند به بازدیدهای می‌دانی برای حضور فیزیکی گردشگران تبدیل شود و به هر حال باید یک برنامه‌ریزی عملیاتی کوتاه مدت دوسالانه با کمک شهرداری انجام گیرد و شهرداری در ردیف بودجه‌هایش صنایع دستی را به عنوان یکی از درآمدهای پایدار در نظر بگیرد و این اگر صورت بگیرد سرمایه‌گذاری نیز می‌شود، همچنین میراث فرهنگی و استانداری می‌توانند اضلاع دیگر این موضوع را فراهم کنند تا این مسأله نیز حل گردد.

بازارچه تخصصی صنایع دستی و سوغات استان قم ایجاد می‌شود

اما در خصوص ایجاد بازارچه دائمی، مدیرکل اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه دو دهه است که موضوع صنایع دستی در استان قم با حضور مدیران مختلف مورد بحث قرار گرفت و وعده‌های برای ایجاد بازارچه صنایع دستی داده شد اما محقق نگردید، گفت: لذا مرور گذشته فعلاً دردی را دوا نمی‌کند و بنابراین باید روی فعالیت‌های جاری کار کرد و ابتدای حضورم در قم منجر به یک توافقنامه‌ای با شهرداری شد که در این تفاهم نامه چند بند در خصوص توسعه اقتصاد زیارت و گردشگری گنجانده شده و یکی از آن‌ها ایجاد بازارچه تخصصی صنایع دستی و سوغات استان قم است.

بهزاد احمدی فارسانی افزود: باید تشکر کرد از مدیران و شهرداران سابق که با اعتبار ابلاغی وزارت میراث فرهنگی با مبلغ ۹ میلیارد تومان از سوی اداره کل صنایع دستی و مبلغی بیش از این از سوی شهرداری سرای ملأ حسین را مرمت کردند و ۷ غرفه این سرا در ماه آتی از سوی شهرداری به هنرمندان صنایع دستی واگذار خواهد شد.

پیشنهادهای جانمایی بازارچه صنایع دستی در قم

وی در خصوص جانمایی بازارچه صنایع دستی اظهار داشت: به هر حال در استان قم یک بازارچه تخصصی صنایع دستی لازم است و پیشنهاد اداره کل صنایع دستی ایجاد این بازارچه در ضلع شرقی پارکینگ حرم است که شهردار گفتند در حال بررسی این موضوع هستند، همچنین رو به روی پاساژ زمزم زمینی است که به صورت مشارکتی و به شرط تملیک هنرمندان اعلام آمادگی کردند و شهردار اعلام کرد روی این موضوع کار می‌شود و در ابتدای عوارضی اول اتوبان قم – تهران و در کنار تربیت بدنی نیز مکانی مناسب برای این کار وجود دارد.

احمدی فارسانی با اشاره به اینکه بازارچه صنایع دستی باید با سوغات همراه باشد که این خود بازار تخصصی مانند استان اصفهان، سرای شیراز و تهران احتیاج دارد، ادامه داد: این بازار پیشنهاد شده که در اطراف حرم و جایی که پاخور است ایجاد گردد و شهرداری در حال بررسی این موضوع است اما اینکه چرا تا کنون به نتیجه نرسیده قطعاً به موضوع نبود زمین مربوط می‌شود.

وی با بیان اینکه از ۱۰۰ هکتار حوزه گردشگری در عوارضی قم – تهران می‌توان ۵ یا ۱۰ هکتار به هنرمندان صنایع دستی داده شود و این منطقه با کمک استانداری به منطقه نمونه گردشگری تبدیل شده است، گفت: این مرکز هم اکنون تعیین و برای فعالیت دوستان قطعه قطعه شده و اداره کل میراث فرهنگی همین امروز حاضر است این بخش را اهدا کند اما مشکل مهم در بخش صنایع دستی است که تیم‌سازی و تعاونی و اتحادیه متحد و واحدی وجود ندارد، در واقع یک درصد خواستن است و ۹۹ درصد پیگیری است، لذا راهبرد این است که بستر کنونی ایجاد شده و برای این کار نیز تسهیلات داده خواهد شد.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم اضافه داشت: در استان فارس نیز زمین به شکل مشارکتی داده شد و ۱۰۰ نفر از هنرمندان پول گذاشته با کمک ۵۰ درصدی آن‌ها و ۵۰ درصدی شهرداری تیمچه بازار سنگ سیاه شیراز ایجاد شده است، لذا از هنرمندان می‌خواهم ۱۰۰ نفری واحدی تشکیل دهند و شهردار قول دادند به صورت مشارکتی این بازارچه را احداث می‌کنند. وی ادامه داد: اینکه همه چیز رایگان باشد راهبرد بسیار اشتباه و خطرناکی است و همچنین راسته بازار در قم خودش یک راسته صنایع دستی با کارگاه‌ها است اما کافی نیست و ما در داخل شهر، عوارضی و ورودی و خروجی شهر بازارچه نیاز داریم.

به گفته وی برنامه یک ساله و پنج ساله‌ای نه فقط برای قم که برای ۳۱ استان طراحی شده است و راهبرد کاملاً وجود دارد و استاندار و شهردار و شورای شهر قم و نمایندگان استان همه به شکلی یکدست در این مسیر همدل هستند.

احمدی فارسانی تأکید کرد: برای فروش صنایع دستی دو راهبرد اصلی وجود دارد، اول بازارچه‌های موقت که برخی اوقات دست شهرداری و اداره کل نیست و تولیت‌ها یا نهادهای دیگر در آن دخیل هستند و دسته دوم بازارچه‌های دائمی که در این خصوص طی روزهای گذشته اداره کل میراث از تولیت مسجد مقدس جمکران برای ایجاد بازارچه دائمی صنایع دستی در درب یک مسجد جمکران مجوز گرفته و به همین ترتیب باید در تمام رویدادها و در تمامی اماکنی که پاخور دارد بازارچه موقت ایجاد کرد و در این مسیر تمام زیرساخت‌ها و ساخت بازارچه موقت برای هر مکانی که شهرداری و تولیت‌ها اجازه دهند شرایط برپایی وجود دارد و این موضوع در حال برنامه‌ریزی است، همچنین حوزه برند و بسته‌بندی‌سازی نیز باید مد نظر باشد و این ظرفیت‌ها در قم وجود دارد.

به هر حال امید است با تصمیمات جدید مسئولان اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان و همراهی شهرداری و استانداری قم معضل دو دهه‌ای ایجاد بازارچه سنتی به سرانجام مطلوب رسیده و چشم انتظاری هنرمندان پایان یابد.