مونا نیکوگفتار، عکاس و پژوهشگر هنرهای تجسمی در شهر قم، در واکنش به سخنان سعید کیایی، نقدی نوشت و به بررسی دقیق فضای عکاسی در قم پرداخت. او در این یادداشت با اشاره به محدودیت‌ها و چالش‌های موجود، به‌ویژه در حوزه عکاسی زنان، به نقد ناپختگی برخی دیدگاه‌ها پرداخت و بر ظرفیت‌ها و مقاومت‌های هنرمندان در این بستر تأکید کرد.

امروز، پس از مطالعه و بررسی سخنان آقای سعید کیایی ــ عکاسی که سابقه‌ی کار در حوزه‌ی عکاسی مذهبی با مجموعه‌ی «دهم ماه» را دارد ــ به عنوان یک عکاس و منتقد بصری که در بستر فرهنگی شهر قم فعالیت می‌کند، لازم دیدم نکاتی را در پاسخ به این سخنان مطرح کنم.
«دین و مذهب همواره بر هنر تأثیر گذاشته‌اند و در تحول آن نقش داشته‌اند»
۱. در تجربه‌ی زیسته‌ی خود و در مشاهده‌ی روند رشد هنرمندان شهرهای مذهبی، مانند قم، بارها دیده‌ام که محدودیت، خود بستر خلاقیت شده است. مانند طراحان گرافیک و برخی عکاسان که در دل ساختارهای سخت‌گیر مذهبی فعالیت کرده‌اند، گاه آثاری تولید کرده‌اند که فراتر از چارچوب‌های تعیین‌شده رفته‌اند و به زبان بصری مستقلی دست یافته‌اند.
۲. به نظر می‌رسد منظور آقای کیایی از «مصائب عکاسی در قم»، بیش از آنکه ناظر بر کلیت عکاسی باشد، به شاخه‌هایی معطوف است که در آن سوژه‌ها بیشتر زنان هستند؛ جایی که نه‌تنها تولید اثر، بلکه نمایش آن نیز با سدهای متعدد مواجه می‌شود. چه در قالب نگاه‌های محافظه‌کار مذهبی، و چه در برخوردهای سلیقه‌ای غیررسمی که بعضاً فراتر از قانون عمل می‌کنند.
۳. این‌طور برداشت می‌شود که ایشان نتوانسته‌اند (یا نخواسته‌اند) صراحتاً بگویند که فضای عکاسی در قم، از منظر جنسیتی نابرابر است. اگر چنین منظوری در میان بوده باشد، با ایشان هم‌نظر هستم: در قم، زنان عکاس برای دیده شدن باید چند برابر مردان تلاش کنند.
اما نکته‌ی مغفول اینجاست: قم عکاسان زنِ توانمند دارد. آنان در سکوت، با پشتکار، و در میان فشارهای چندوجهی، مسیری صعودی را طی می‌کنند. آن‌ها هنوز شاید در مقیاس ملی نام‌آشنا نباشند، اما حضور دارند، رشد می‌کنند و در حال ساختن نگاهی متفاوت در ژانرهای دیگر عکاسی هستند.
در پایان، جسارت آقای کیایی در طرح چنین مسائلی قابل‌تقدیر است، اما تحلیل دقیق‌تر و شفاف‌تری از زیست هنرمندانه در قم لازم است. ما نیاز به گفتمانی چندلایه داریم: هم از محدودیت‌ها بگوییم و هم از ظرفیت‌ها. هم از نابرابری بگوییم و هم از مقاومت و آفرینش در دل آن
️ مونا نیکوگفتار
عکاس و پژوهشگر هنر تجسمی / فعال در حوزه‌ی عکاسی / ساکن قم