قم نيوز
: تنش‌های آبی این روزها به اصلی ترین چالش اکثر استان‌ها تبدیل شده و گریبان بسیاری از شهرهای کشور را گرفته است و قم نیز از این ماجرا مستثنی نبوده است.
شنبه ۴ مرداد ۱۴۰۴ ساعت ۱۹:۲۰
کد مطلب : 112421
منبع : خبرگزاری مهر
واکاوی مهر از آخرین وضعیت آب در قم؛ صرفه جویی تنها راه عبور از کم آبی
ایران باستان دارای طرح‌های متنوع و هوشمندانه‌ای برای مدیریت آب بوده است و این طرح‌ها شامل قنات‌ها، آب‌انبارها، سدها و بندها، و سیستم‌های پیچیده انتقال و توزیع آب می‌شدند که این نوآوری‌ها نشان‌دهنده دانش و درک عمیق ایرانیان از منابع آب و اقلیم منطقه است. بنابراین نیاکان ما نیز با مشکلات کنونی یا حداقل شبیه با آن مواجه شدند و به هر ترتیب با مدیریت و تدوین برنامه مناسب درزمان خود، از آن عبور کردند.
مشکل کم آبی در ایران امروز و در سال‌های اخیر به دلیل خشکسالی‌های مکرر و برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی تشدید شده است که در این خصوص هاشم امینی مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب کشور در گفتگوی تلویزیونی اعلام کرد که در حال حاضر ۲۵ استان و بیش از ۵۳ شهر کشور با تنش آبی مواجه هستند و این وضعیت به دلیل ورود به پنجمین سال خشکسالی متوالی رخ داده است و پروژه‌هایی در قالب طرح‌های اضطراری تعریف و طراحی شده‌اند و دولت بخشی از اعتبارات مورد نیاز را تخصیص داده و همکاران ما اقدامات لازم را برای جذب این اعتبارات و اجرای پروژه‌ها آغاز کرده‌اند.
به گفته مدیرعامل آبفای کشور هدف از این اقدامات، تأمین منابع مالی لازم برای شهرها و روستاهای دارای تنش آبی و اجرای پروژه‌هایی در راستای پایدارسازی و افزایش تاب‌آوری شبکه‌های آب است حفظ کیفیت آب، بهداشت عمومی و جلوگیری از شور شدن منابع آبی از اولویت‌های اصلی این پروژه‌ها به‌شمار می‌رود.
تنش آبی در استان قم
استان قم نیز به دلیل قرار گرفتن در قلب ایران و یکی از کویری ترین نقاط، همواره با این موضوع دست و پنجه نرم کرده و مسئولان و کارشناسان طی یکی دو سال اخیر با تداوم موضوع خشکسالی و همچنین کاهش نزولات آسمانی در خصوص تابستان سال جاری این استان و مناطق مرکزی کشور هشدار داده‌اند و هم اکنون سرانه مصرف آب در قم حدود ۲۱۵ لیتر به ازای هر فرد است و میزان تولید آب برای استانی با جمعیتی بالغ بر ۱.۴ میلیون نفر، سالانه به حدود ۱۴۵ میلیون مترمکعب می‌رسد.
در حال حاضر، حدود ۷۰ تا ۷۵ درصد از منابع آب شهر قم از منابع سطحی و حدود ۳۰ درصد از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود و منابع سطحی شامل آب سد ۱۵ خرداد و آب انتقالی از سد کوچری و منابع زیرزمینی نیز شامل چاه‌های داخل شهر قم و منابع زیرزمینی دشت علی‌آباد می‌شود و مجموع این منابع زیرزمینی حدود ۵۲ حلقه چاه را شامل می‌شود که در مجموع، حدود ۳۰ درصد از آب مصرفی شهر قم را تأمین می‌کنند.
به گفته معاون بهره‌برداری شرکت آب و فاضلاب استان قم، هم اکنون به دلیل کاهش بارندگی و تداوم خشکسالی، سد ۱۵ خرداد ورودی چندانی ندارد و برداشت آب از آن تقریباً نزدیک به صفر رسیده است و بر این اساس بخش عمده آب سطحی فعلاً از کوچری تأمین می‌شود که حدود ۷۰ درصد کل آب مصرفی قم را شامل می‌شود.
رضا انصاری تاکید می‌کند که شهر قم به شدت وابسته به منابع تأمین آب خارج از استان است و وابستگی اصلی به سرشاخه‌های دز و به ویژه آب انتقالی از سد کوچری است و در واقع آبی که وارد استان قم می‌شود از استان‌های لرستان، اصفهان و مرکزی عبور کرده و سپس به قم و در آینده به ساوه می‌رسد.
چنانچه آب این مسیر به هر دلیلی قطع شود، وضعیت دشوار خواهد شد چون در قم، بیش از ۷۰ درصد آب شرب وابسته به آب انتقالی است و فقط ۳۰ درصد از منابع داخلی تأمین می‌شود و از همین ۳۰ درصد نیز، به دلیل ناترازی انرژی در کشور، حدود ۲۰ درصد ظرفیت برداشت از چاه‌ها به دلیل قطعی برق یا کاهش ولتاژ کاهش یافته است. یعنی اگر توان برداشت هزار لیتر در ثانیه از منابع زیرزمینی وجود داشته باشد، حدود ۲۰۰ لیتر در ثانیه آن از دست رفته است.
نقش چاه‌های غیرمجاز در کاهش منابع آب‌های سفره‌های زیرزمینی استان
بر اساس آمار ارائه شده از سوی شرکت آب منطقه‌ای قم، هم اکنون بیش از ۴ هزار ۲۳۰ حلقه چاه در سطح استان فعال هستند که بیش از ۲ هزار ۲۰۰ حلقه از آن‌ها فاقد مجوز قانونی بهره‌برداری‌اند، به این معنی که حدود ۵۲ درصد کل چاه‌های موجود بدون مجوز فعالیت می‌کنند و این چاه‌ها عمدتاً در دهه‌های گذشته و بدون نظارت حفر شده‌اند و در بسیاری از موارد هیچ‌گونه کنترل رسمی بر میزان برداشت آن‌ها وجود ندارد.
اگرچه سهم برداشت آب توسط این چاه‌های غیرمجاز در مجموع حدود ۱۸ میلیون مترمکعب در سال برآورد می‌شود، اما به دلیل پراکندگی جغرافیایی، نزدیکی به منابع مجاز و اثرات جانبی، آسیب‌های گسترده‌ای به سفره‌های زیرزمینی وارد کرده‌اند.
عمده این چاه‌ها مربوط به گذشته‌اند و قدمتی گاه تا ۴۰ یا ۵۰ سال دارند و بسیاری از این چاه‌ها از ابتدا به صورت دستی حفر شده‌اند و به دلیل کم بودن میزان برداشت، مالکان آن‌ها برای دریافت پروانه بهره‌برداری اقدام نکرده‌اند. همچنین، با وجود اجرای قوانینی نظیر «قانون تعیین تکلیف چاه‌های فاقد پروانه بهره‌برداری»، برخی از این چاه‌ها در زمان سرشماری‌ها ثبت نشده‌اند و از این رو امکان صدور پروانه برای آن‌ها فراهم نشده است.
هرچند مسئولان استان نیز در این زمینه و به منظور بهبود شرایط تأمین آب، پیگیری‌های لازم را انجام داده‌اند و در این خصوص محمد احمدی جبلی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قم اعلام کرد که برنامه‌های شرکت آب منطقه‌ای قم برای مدیریت مصرف در سال ۱۴۰۴ شامل نصب کنتور هوشمند بر روی چاه‌های کشاورزی با اولویت چاه‌های دارای اضافه برداشت، پلمب و پرکردن چاه‌های غیرمجاز و تقلیل منصوبات چاه‌های با آبدهی بالاتر از پروانه بهره برداری می‌باشد.
جبلی تاکید کرد: تا کنون در استان قم ۷۶۰ حلقه چاه مجهز به کنتور هوشمند شدند که حدود ۶۰ درصد کل چاه‌های مجاز است و ۵۳۰ حلقه چاه غیر مجاز پلمب و ۴۱۱ حلقه چاه پر و مسلوب المنفعه شده که با این اقدامات حدود ۳۰ میلیون مکعب صرفه جویی صورت گرفته است.
به گفته وی تنها در شهرستان کهک تا کنون ۷۰۶ حلقه چاه غیرمجاز شناسایی شدند که از این تعداد ۲۴۶ حلقه چاه پلمب و ۲۱ حلقه پر شده است.
همچنین علی اصغر خسرو انجم، رئیس دادگستری شهرستان کهک نیز از دستور پلمب چاه‌های غیرمجاز با فوریت و پیگیری پرونده پرکردن این چاه‌ها خبر داد و اعلام کرد که در خصوص رفع تجاوز از بستر و حریم رودخانه‌ها در شهرستان کهک، اقدامات قضائی لازم در کمترین زمان ممکن صورت خواهد گرفت.
میزان مصرف آب در بخش کشاورزی استان قم
براساس آمار موجود میزان مصرف سالانه آب در بخش کشاورزی استان قم حدود ۵۵۰ میلیون متر مکعب است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قم اعلام کرد که برداشت بیش از میزان تعیین‌شده در پروانه‌های بهره برداری چاه‌های کشاورزی، یکی از چالش‌های جدی استان در حوزه منابع آبی است و می‌تواند به از بین رفتن سفره‌های زیرزمینی و بروز فرونشست دشت‌ها منجر شود.
وی با بیان اینکه حدود ۲ هزار حلقه چاه مجاز در استان قم فعال است، تأکید کرد: اگر بهره برداران کشاورزی صرفاً در حد مجاز آب برداشت کنند، گام مهمی در جهت کنترل بحران آب و استفاده مطلوب از منابع موجود برداشته می‌شود. همچنین به منظور کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی استان چاره‌ای جز استفاده از روش‌های نوین آبیاری، کشت محصولات کم‌آب‌بر و توجه به اقلیم خشک استان وجود ندارد.
هم اکنون منابع تأمین آب استان دیگر پاسخگوی برداشت‌های حداکثری نیستند و چاه‌های موجود در استان به نقطه اشباع رسیده‌اند و به نظر می‌رسد در چنین شرایطی، همراهی بخش‌های خانگی، کشاورزی و صنعتی برای مدیریت مصرف آب ضروری است.
در این زمینه اقداماتی نیز در بخش کشاورزی از سوی جهاد کشاورزی استان قم صورت گرفته است که اگر در بلند مدت ادامه یابد می‌تواند کمک شایانی به بهبود مصرف آب در این بخش داشته باشد.
مجری طرح الگوی کشت سازمان جهاد کشاورزی قم اعلام کرد که با اجرای برنامه الگوی کشت طی سه سال گذشته در این استان، در مصرف ۴۵ میلیون متر مکعب آب صرفه جویی شده است.
مجید علیپور با اشاره به کاهش مصرف آب بخش کشاورزی استان گفت: با اجرای برنامه الگوی کشت در قم و همکاری کشاورزان با کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی در این رابطه، علاوه بر کاهش قابل توجه مصرف آب، میزان تولید محصولات نیز افزایش پیدا کرده‌است و این به معنای استفاده هرچه بهتر از منابع و بالا رفتن بهره وری در بخش کشاورزی است.
این اقدامات اگر ادامه یابد و بتوان با تأمین حمایت‌های مالی و اداری کشاورزان و مشاغل وابسته به آن را با چنین سیاست‌هایی همراه کرد، قطعاً الگوی استفاده از منابع آبی در بخش‌های کشاورزی استان قم در بلند مدت نیز اصلاح می‌گردد و این خود به حفظ منابع آبی در سال‌های آینده کمک فراوانی خواهد کرد.
سرانه مصرف آب در شهر قم پایین‌تر از میانگین کشوری است
میزان مصرف آب در بخش خانگی استان قم بر اساس آخرین اطلاعات، حدود ۸۰ درصد از کل مصارف آب استان را شامل می‌شود و از این مقدار، حدود ۱۶ درصد از مشترکین خانگی بیش از دو برابر الگو مصرف می‌کنند. با این حال، سرانه مصرف آب در شهر قم پایین‌تر از میانگین کشوری است و این استان جزو چهار کلان‌شهر نخست کشور در خوش مصرفی محسوب می‌شود.
سرانه مصرف آب در قم پایین تراز میانگین کشوری است و حدود ۲۱۵ لیتر به ازای هر نفر محاسبه شده است. در سال‌های اخیر، با هدفمندی یارانه‌ها، مصرف آب در بخش خانگی حدود ۷.۷ درصد کاهش یافته و این استان با توجه به محدودیت منابع آبی، مدیریت بهینه مصرف آب را در دستور کار خود قرار داده است.
در این زمینه مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان قم با اشاره به تأثیر بارندگی‌های سال‌های اخیر بر کیفیت آب، اظهار کرد: در سال‌هایی که منابع آبی کافی بوده، این امکان فراهم شد که آب باکیفیت تری در اختیار مردم عزیز قرار گیرد.
مهدی نظرزاده تصریح کرد: برای مدیریت بهینه مصرف و کنترل فنی، مرکز پایش راهبری استان قم که از پیشرفته‌ترین مراکز کشور محسوب می‌شود، به صورت هوشمند تمامی تأسیسات را از راه دور کنترل می‌کند و این سیستم باعث شده تا پرت آب ناشی از سرریز مخازن یا هدررفت منابع به حداقل برسد و فشار شبکه به‌صورت دقیق تنظیم شود. قم در این زمینه یکی از استان‌های پیشرو در کشور است.
همچنین به گفته مسئولان منابع آب استان، علی‌رغم کاهش بارندگی‌ها در سال جاری و پیش‌بینی‌های نگران‌کننده‌ای که در مورد کاهش تا سی درصد منابع آب وجود داشت، با تدابیر اتخاذ شده و همکاری مشترکین، مشکلی در تأمین آب شرب ایجاد نخواهد شد؛ هرچند برخی از روستاها که تک منبع بوده و به برق وابسته‌اند در صورت قطع برق و عدم مدیریت مصرف صحیح، با مشکل کمبود آب مواجه خواهند شد.
معاون بهره‌برداری شرکت آب و فاضلاب استان قم در گفتگویی در پاسخ به اینکه آیا احتمال کمبود و جیره‌بندی آب برای قم وجود دارد، تاکید کرد: خیر، برای شهر قم هیچ گونه جیره بندی آب پیش‌بینی نمی‌شود و در صورتی که مشکلی برای منابع آب خارج از استان پیش آید، راهکارهای لازم برای جلوگیری از جیره‌بندی در نظر گرفته شده است.
رضا انصاری در خصوص تدابیر در نظر گرفته شده مدیریت و کاهش مصرف آب شرب در سطح استان نیز گفت: به منظور مدیریت و کاهش مصرف آب شرب، برنامه‌های مختلفی آغاز شده است و یکی از این برنامه‌ها استفاده از ظرفیت مساجد و مدارس است و همچنین، جلسات متعددی تحت عنوان «سازگاری با کم‌آبی» با همکاری استانداری برگزار می‌شود و راهکارهایی برای مدیریت مصرف به مردم ارائه می‌گردد. جلسات مکرری نیز با بخشداری و دهیاری در روستاها برگزار می‌شود.
وی ادامه داد: علاوه بر این، از شبکه‌های مجازی و تبلیغات محیطی در سطح استان استفاده می‌گردد تا فرهنگ‌سازی در مورد مصرف بهینه آب در میان مردم انجام شود و در همین راستا، با استفاده هوشمندسازی فشار شکن‌ها و کاهش فشار شبکه، مصرف آب مدیریت شده است و اقداماتی مانند نصب لوازم کاهنده مصرف آب که در داخل استان تولید می‌شود، در حال انجام است. هدف این است که با این اقدامات، ضمن ارتقا بهره‌وری، به مردم کمک شود تا مصرف آب را به حداقل برسانند.
اصلاح شبکه فرسودهدر اولویت کاری شرکت آب و فاضلاب استان قم
به گفته انصاری اصلاح شبکه‌ها به خصوص در مناطقی که شبکه فرسوده است یا میزان هدررفت آب زیاد است، در اولویت کاری شرکت آب و فاضلاب استان قم قرار گرفته است تا شبکه اصلاح شده و پایش‌های مستمر در این زمینه انجام می‌گیرد. براین اساس چنانچه اگر هدررفت آب در مناطق مذکور بیشتر باشد، بلافاصله اقدامات لازم انجام می‌شود.
بهینه سازی مخازن ذخیره آب نیز اقدام مهم دیگری در این خصوص است و بر اساس برنامه‌های دوره‌ای، هرگونه مخزن از مدار خارج می‌شود و پس از بررسی و نتیجه‌گیری، در صورت لزوم، به روز رسانی می‌شود. برای کاهش هدررفت و بهینه‌سازی مصرف آب، تلاش شده تا آبی که تولید می‌شود، به حداکثر میزان ممکن به دست مردم برسد.
معاون بهره‌برداری شرکت آب و فاضلاب استان قم در خصوص شناسایی و قطع انشعابات غیرمجاز و مصرف کنندگان پرمصرف گفت: مصرف‌کنندگان پرمصرف شناسایی شده و به آن‌ها اخطار داده می‌شود تا در مصرف آب خود صرفه‌جویی کنند. در مرحله اول، به صورت شفاهی و بعد از آن به صورت کتبی به این افراد اخطار داده می‌شود و در صورت تکرار، قطع آب این مشترکین در دستور کار است. همچنین، سیستم هوشمند کنترل مصرف آب در دسترس قرار خواهد گرفت که به‌طور خودکار و بدون نیاز به حضور فیزیکی، مصرف بیش از حد را قطع خواهد کرد.
به گفته این مسئول توزیع آب تنها به شهر قم محدود نمی‌شود بلکه ۱۵۲ روستا را نیز تحت پوشش قرار دارد. اگرچه مصرف آب در روستاها تنها حدود ۱۰ تا ۱۱ درصد از کل مصرف استان را تشکیل می‌دهد، اما آن‌ها نیز به اندازه خود اهمیت دارند و برای حل مسائل مربوط به مصرف آب در این روستاها نیز همراهی مشترکین امری حیاتی است و این موضوع بدون شک تأثیر بسیاری در حفظ منابع آبی خواهد داشت.
تمام اقدامات صورت گرفته در بخش‌های مختلف استان قم تا اینجای کار نشان می‌دهد که می‌توان با همراهی و پای کار بودن همه دستگاه‌ها و همچنین همراه کردن اقشار مختلف مردم اعم از کشاورزان، صنعتگران و سایر گروه‌ها و بهره بردن از امکانات و دستاوردهای علمی، تنش آبی به وجود آمده را برای جلوگیری از تبدیل شدن به رسیدن به جیره بندی کنترل کرد و در گام‌های بعدی برای بهبود شرایط منابع آبی استان تصمیمات کلیدی گرفت و اجرا کرد. این مهم نیاز به مسئولیت پذیری، عملگرایی و استمرار دارد که امید است حتی پس از فصل تابستان نیز ادامه یابد.
گزارشگر : تحریریه قم نیوز
تگ ها
آخرین عناوین
