رمضان در آینه تاریخ قم، گرد فراموشی بر رسوم ماه مبارک رمضان

به گزارش قم نیوز، صدای دلنشین آوای ربنا کم کم از گلدسته‌ها شنیده می‌شود، بازهم بساط سفره‌های افطار خانواده‌ها دور هم پهن می‌شود، بوی دل انگیز زعفران و گلاب و آش رشته مادر بزرگ را می‌توان حس کرد، حسن ناب سحرخیزی و خلوت با پروردگار و خواندن خداوند به همه نام‌هایش بلکه اجابت کند، همه این‌ها را تنها می‌توان در ماهی سراسر خیر و نیکی ماه خدا یافت ماهی که حالا بعد از یک سال انتظار باز هم از سر رسیده، دست‌های شیطان بسته و درهای بهشت به روی بندگان باز شده است.

رمضان با همه برکات و خیراتش از راه رسیده است و مردم کشورها و شهرهای مختلف هر کدام به شیوه وطریق خود به میزبانی از این ماه پر خیر و برکت رفته‌اند، رمضان از ماه‌هایی است که با به همراه داشتن آئین‌های مذهبی در شهر و کشورهای مختلف نشانی از فرهنگ و تمدن شفاهی هر جامعه‌ای دارد، آئین‌هایی که هر کدام با رسم و رسومی همراه هستند که به تنهایی تاریخی را پشت سر خود دارند.

گرد فراموشی بر تمدن شفاهی یک ملت
شهر قم هم همانند همه شهرهای دیگر از دیرباز و به سبک و سیاق خود میزبان ماه خدا بوده است، رسم و رسوماتی که در گذر زمان رنگ باخته و امروز تنهاباید در تاریخ به دنبال آنها گشت، ظهور مدرنیته و دوری مردم از سنت‌های گذشته امروز تقریباً برای ما چیزی از رسم‌های قدیمیمان باقی نگذاشته است، رسم‌هایی که روزگاری هر کدام نشانی از فرهنگ و تمدن تاریخی بوده‌اند حالا زیر خوارها ها گرد فراموشی خاک می‌خورند.

قم به عنوان یکی از شهرای مذهبی کشور رسم‌های خاصی را در رمضان دنبال می‌کرد که از جمله آن را می‌توان به رسم «کلوخ اندازون» نام برد، رسمی که شاید بتوان آن را بیشتر به خرافات تشبیه کرد، محمد قاضی یکی از اعضای بنیاد قم پژوهی می‌گوید: در این رسم مردم در شب آخر ماه شعبان، مردم در جوی آب که کنار امامزاده شاه محمد قاسم (ع) وجود داشت و به «حندق» معروف بود کلوخ‌هایی گلی پرت می‌کردند و معتقد بودند که آب شدن کلوخ گلی در آب به معنای حل شدن مشکلات است و به این وسیله از خداوند برای روزی گسترده و کمک در ماه مبارک رمضان مدد می‌گرفتند.

همسایه محوری رسم های ماه رمضان
اهمیت توجه به همسایه در گذشته در ماه رمضان بیش از پیش مورد توجه قرار می‌گرفت به طوری که بسیاری اززمان خود را با همسایه‌های خود می‌گذرانند، اقدس کاظمی شاعر و نوسینده قمی می‌گوید: در گذشته خانواده‌ها در محلات دور هم جمع بودند، اهالی محل همگی با هم قوم و خویش بودند و در ایام ماه مبارک رمضان معمولاً در کنار هم بودند.

وی رسم شب نشینی در ایام ماه مبارک رمضان را یکی از رسوم مهم این ماه برشمرد و افزود: در گذشته که پشت بام خانه‌ها به هم متصل بودند، بعد از افطار، اهالی روی پشت بام‌ها جمع می‌شدند و به دلیل گرمای شدید هوای قم در آن زمان کاهگل ها را با نم آب خیس می‌کردند که قدری هوای مطبوع و خنک در فضا حکمفرما شود.

به اعتقاد کاظمی مردم قم شب‌های ماه رمضان را معمولاً تا صبح نمی‌خوابیدند، بعد از افطار را به شب نشینی می‌گذرانند و بعد از آن هم برای سحر تدارک می‌دیدند. بعد از سحر هم نماز را در حرم و مساجد اقامه می‌کردند و سپس به مراسم قرائت قرآن می‌رفتند.

این عضو بنیاد قم پژوهی، «چهل کچلون» را یکی از بازی‌های قمی عنوان کرد که بچه‌ها در شب نشینی ها بازی می‌کردند و افزود: بچه‌ها در گذشته در زمان گرمای طاقت فرسا و برای اینکه روزه را بتوان تحمل کرد زمانی از روز را در سرداب‌ها می‌گذراندند و بازی می‌کردند.

این نویسنده و شاعر قمی از مناجات‌های زیبایی که در بالای گلدسته‌های مسجد خوانده می‌شد یاد کرده و معتقد است: در گذشته به اقامه نماز در حرم به خصوص در ایام ماه مبارک رمضان بسیار تاکید داشتند و حتی نماز صبح خود را هم در حرم حضرت معصومه (س) به جماعت می‌خواندند.

سفره های ساده افطار
کاظمی به غذاهای رایج در ایام ماه مبارک رمضان هم اشاره کرده و گفت: نمک، خرما و آب جوش از ملزومات افطار در ماه مبارک رمضان بود و معمولاً روزه خود را با آب جوش یا نمک باز می‌کردند؛ چیزی که امروز علم به آن رسیده است و قبل از صبحانه و زمانی که شکم خالی است خوردن آب جوش توصیه شده است و در شب نشینی های ایام ماه مبارک رمضان هم با خوراکی‌هایی مثل زولبیا، خرما و چای در عین سادگی برگزار می‌شد.

محمد قاضی نیز با اشاره به خوراک قالب مردم قم در ماه مبارک رمضان، بیان کرد: نان کنجدی و زولبیا در ماه رمضان یکی از مهم‌ترین غذاها بود و از بوی این نان و زولبیا می‌توانستیم حدس بزنیم که ماه رمضان در راه است، کمتر از برنج در رژیم غذایی ماه رمضان استفاده می‌شد و آش و آبگوشت عمده غذای مردم در ماه رمضان را تشکیل می‌داد.

پایکوبی و شادی درشب ۲۷ ماه رمضان
این قم پژوه به اشاره به رسم مردم قم در شب ۲۷ ماه مبارک رمضان و به هلاکت رسیدن ابن ملجم، افزود: در این شب مردم حتماً باید کله پاچه می‌خوردند و خانم‌ها هم در مساجد یا منازل جمع می‌شدند و مراسم حناگذاری و یا مراسم جشن داشتند و در جشنی به نام «اوهی اوهی» هم به شادی و پایکوبی در این شب می‌پرداختند و روز ۱۵ ماه رمضان را هم به مناسبت ولادت امام حسن مجتبی درمساجد جشن می گرفتند و خانم ها مجلس حناگذاری برگزار می کردند.

قاضی با اشاره به اهمیت بیدار کردن اهالی محل در ایام قدیم از رسم‌های «پیش خوانی» و «سحر خوانی» و «طبل زنی» در ماه مبارک رمضان یاد کرد و گفت: در ایام ماه مبارک رمضان کسانی که صدای بلندی داشتند بالای گلدسته‌های محل دعای سحر و اذان و مناجات می‌خواندند که در اصطلاح به آن‌ها «پیش خوان» گفته می‌شد، علاوه بر این افرادی هم در کوچه‌های محل دوره می‌گشتند.

رسم دیگری هم درگذشته برای اطلاع مردم از زمان سحر و افطار هم وجود داشت که با توجه به نبود وسایل ارتباطی اهمیت پیدا می‌کرد که در جریان در میدان نو که همان میدان شهید مطهری فعلی است توپی تعبیه شده بود که هنگام سحر و افطار، شلیک می‌شد تا مردم از زمان آن اطلاع حاصل کنند.

سحرخیزی همگانی
حسن اعرابی یکی دیگر از اعضای بنیاد قم پژوهی می‌گوید: در گذشته دعای جوشن کبیر به شب‌های قدر منحصر نمی‌شد، دعای جوشن کبیر در همه شب‌ها خوانده می‌شد و مختص شب‌های قدر نبود و این سبب می‌شد که بچه‌ها هم در کودکی این دعا را حفظ باشند.

سحر خیزی در ماه رمضان مختص روزه داران نبود، این راه اعرابی گفته وافزود: درگذشته اغلب مردم برای بیدار کردن همسایه‌ها بر بام خانه‌های خود اذان می‌گفتند و به وقت سحر همه اعضای خانواده از پیر و جوان و کودک و کسانی که به نسل روزه داری هم نرسیده بودند بیدار می‌شدند.

ماه رمضان همراه با همه خیر و برکاتش ازراه رسیده است ماهی که هر لحظه‌اش قدر هزار سال است و ثانیه ثانیه‌اش به قدر یک عمر نیکی و خیر را به همراه دارد، با این همه اما حالا دیگر خبری از رسم و رسوم قدیمی ماه مبارک رمضان نیست انگار چربش زندگی شهری و رواج مدرنیته زودتر از همه چیز تیر خلاصی بر رسوم گذشته بوده است.

انتهای پیام/