بقعه امامزاده زینب خاتون(س)، مقر تابستانی علما و دانشمندان عصر صفوی

به گزارش قم نیوز نسب شریف امامزاده زینب خاتون، با چهار واسطه به امام موسی کاظم(ع) می‌رسد که به قرار، سیده زینب خاتون، بنت محسن ابی طالب بن ابراهیم العسکری بن موسی ابی سبحه بن ابراهیم المرتضی بن الامام موسی الکاظم(ع) است.

امامزاده زینب خاتون معروف به معصومه خاتون و سیّده‌ای جلیل القدر و عظیم الشان بود؛ نخستین بار نام شریف او را علّامه نسّابه ابواسماعیل بن ابراهیم طباطبا در کتاب انساب خود ذکر می‌نماید.

حسن بن محمّد بن حسن قمّی درباره مهاجرت عمویش سیّد ابوعبدالله اسحاق می‌نویسد، «او به قم آمد و قصد داشت که به خراسان و طبرستان رود، امّا علی بن عبدالله جبله اشعری و دیگر بزرگان عرب قم از او خواهش کردند که در این شهر اقامت کند و او را بسیار اکرام و احترام کردند؛ او در این شهر ماند و ازدواج کرد و صاحب فرزندانی من جمله سه پسر و یک دختر شد».

پدر بزرگوارش سیّد محسن ابوطالب از مدینه به شیراز مهاجرت کرد، پس از وفات او به سال 330 هـ.ق دختر گرانقدرش به قم مهاجرت کرد و با یکی از سادات حسینی که معروف به سیّد هاشم است ازدواج نمود و در منطقه کهک سکنی گزید.

جمع کثیری از سادات موسوی و از نسل ابراهیم العسکری در قم و ساوه صاحب گنبد و بارگاه می‌باشند که من جمله آنها، ابوعبدالله اسحاق بن ابراهیم العسکری (عموی سیّده زینب)، در ساوه، سیّد ابراهیم بن محمّد بن محسن (برادرزاده سیّده زینب خاتون) در خیابان شاه ابراهیم قم، ابوجعفر محمّد الفقیه بن ابی احمد موسی بن اسحاق (در گلزار شهدا) کنار قبر علی بن جعفر که نوة عموی سیّده زینب است و احمد بن اسحاق و حسین بن احمد و حمزة بن حسین که جملگی از عموزادگان سیّده زینب‌اند و در خیابان آذر قم مدفونند.

اکثر عموها و عموزادگان، برادران و برادرزادگان سیّده زینب خاتون، از بزرگان سادات موسوی قم، آبه، ساوه و خورزن بودند و برخی از آنان منصب نقابت سادات علوی را عهده‌دار شدند؛ این خاندان به زهد و تقوی آراسته و قبور آنان از مشاهیر مزارات مناطق فوق الذکر است؛ وفات زینب خاتون به احتمال قوی در ثلث آخر قرن چهارم هجری اتفاق افتاده است.

بقعة باشکوه این امامزادگان در شهر کهک و به فاصله 25 کیلومتری قم و در دامنه کوهى در شمال غربى شهر کهک قرار دارد.

هر چند به استناد شواهد، باقى مانده اسکلت اصلى بنا به پیش از دوران صفوى تعلّق دارد، امّا به اعتبار یک قطعه چوب منبّت که از صندوق منبّت روى قبر باقى مانده و کتیبه‏اىی که با تاریخ 999 هـ.ق موجود است، بنا و الحاقات جانبى آن متعلّق ‏به دوران صفوى است.

تعمیر این بقعه طبق اخبار به دست آمده توسط ارثیه‌ی بانوى نیکو کار صفوى، شاه بیگم دختر شاه اسماعیل صفوى است که در سال 969 هـ.ق وفات یافت و جسد او را حسب وصیّتش از قزوین به قم انتقال داده و در جوار حضرت معصومه به خاک سپردند؛ این بنا در سال 970 هـ.ق از سوى برادر و وصى او شاه طهماسب صفوى ساخته شد.

قاعدة بقعه از خارج به صورت هشت ضلعى مختلف الاضلاع با مصالح سنگ و گچ است که هنگام تعمیر، در صورت آن تغییراتى داده شده است؛ بنا از داخل به شکل مربّع متساوى به عرض پنج و ارتفاع هشت متر با پوشش سیمانى و جدار رنگى فاقد تزیینات هنرى است.

در این بقعه، از آثار هنرى، یک لنگه در منبّت با دو تخته از بقایاى صندوق منبّت و قدیمى بر روى قبر باقى است که بر روى یکى، عبارت: «به اهتمام ریاست مآب رئیس امام بن على مرحوم یارعلى ورجانى عمل استاد تاج الدّین فردوى به تاریخ سنه 999» و بر روى دیگر «خیرات ملک زاده عالمیان خاتون خاتونان خلد آشتیان جنّت مکان شاه بیگم سیّده فاطمه حسینى صفوى» دیده می‏شود؛ در مدخل شمالى بقعه، درى بسیار قدیمی با دو لنگه نصب بوده است که امروزه زینت بخش گنجینه باغ فین کاشان است‌.

**بقعه امامزاده زینب خاتون(س) مقر تابستانی علما و دانشمندان

در غرب ضریح، اتاق بزرگى قرار دارد که اکنون نمازخانه بانوان است و گویا قبلاً محل تدریس مرحوم ملّا صدرا، فیلسوف بزرگ شرق بوده است، آستان مقدس امامزاده زینب خاتون، مقر تابستانی علما، دانشمندان و اساتید عصر صفویه بوده است، مرحوم میرداماد و حکیم میرفندرسکی نیز در این مکان مکاشفاتی به دست آوردند و از تاثیرات معنوی این مکان بهره برده اند؛ در جانب شمال و شرق ضریح، رواقهاى قوسى شکلى قرار دارد، این رواقها، سفیدکارى و تا نیمه آن سنگ کارى شده‏اند؛ سمت چپ ورودى شرقى ضریح، سنگ یادمانى قرار دارد که از تجدید بناى امامزاده به سال 1358 هـ.ش خبر می‌دهد.

در وسط بقعه، ضریح مشبّک چوبى آبى رنگى قرار داشت که در سالیان اخیر بجاى آن ضریح آب طلا و نقره‏اى بسیار با شکوه که توسّط خیری به نام آقاى مکینه چى اهداء شده، نصب گشته است.

در گذشته، بقعه داراى چشمه‏اى عمیق بوده که الآن به چاه تبدیل شده است؛ چاه به عمق 24 متر که آب آن آشامیدنى نیست و تنها جهت آبیارى استفاده میشود؛ سمت چپ امامزاده قرار دارد که وقف حضرت معصومه کهک است.

به اعتقاد اهالى، امامزاده سیّد معصومه، که نام وى زینب خاتون است، به همراه برادر بزرگوارش سیّد هاشم از فرزندزادگان امام هفتم، در این بقعه مدفون است.

مرحوم فیض همین اعتقاد اهالى را در کتاب خود ذکر نموده و دو امامزاده مدفون در این بقعه را از احفاد امام موسى کاظم(ع) دانسته است، امّا به نسب آنان اشاره ‏اى ندارد؛ شرح حال حضرت زینب خاتون معروف به حضرت معصومه و برادر بزرگوارشان امامزاده هاشم با خطّى خوش و در دو قاب بزرگ بر دیوار کنار ضریح نصب شده که متن آن در کتاب مزارات قم ذکر شده است.

انتهای پیام/ 138