بایسته های نظام آموزشی پژوهش محور و مولد علم

به گزارش قم نگار، حجت الاسلام علی قنبریان، از پژوهشگران حوزوی و معاون پژوهش مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین(ره) تهران، در گفتگویی، با تاکید بر نقش مسئولین مدارس علمیه در ارتقاء کیفیت تحصیلی و رشد علمی و پژوهشی طلاب، گفت: در نظام آموزشی فعلی اکثریت طلاب بعد از شرکت در کلاس های درس و کسب نمره از پایه تحصیلی فارغ التحصیل می شوند، بدون این که تولید علمی صورت گرفته باشد. برخی طلبه ها تا رسیدن به پایه ده هیچ فعالیت علمیِ تولیدی ندارند و جهت گذراندن پایان نامه سطح سه با مشکلاتی مواجه می شوند.

متن این گفت‌و‌گو بدین شرح است:

به عنوان سئوال نخست، مختصری دربارهی نحوه شروع فعالیت های پژوهشی تان توضیح دهید.
بنده سال ۱۳۷۹ وارد حوزه علمیه قم شدم. و این توفیق را داشتم که بعد از دفاع از پایان نامه سطح سه که با موضوع "ماهیت و کارکرد خواطرِ نفسانی از دیدگاه آیات و روایات" بود، وارد دانشگاه شوم و هم اکنون نیز در رشته دکتری مبانی نظری اسلامی در دانشگاه تهران مشغول تحصیل هستم. به هر حال وقتی پایان نامه سطح سه را دفاع کردم، همین امر سبب شد تا نسبت به اهمیت و ارزش پژوهش انگیزه ای قوی پیدا کنم، و علاقه مندِ به پژوهش شوم. و لذا با وجود حجم سنگین دروس دانشگاهی و حوزوی، و به خاطر اشتیاق و علاقه ای که به امور پژوهشی و تحقیق پیدا کرده بودم، این مسیر را بصورت جدی پیگیری کردم. چرا که در پژوهش ماندگاری علوم بیشتر است، یعنی شخص با پژوهش کردن، علم خود را برای آیندگان به ارث می گذارد. برای همین تصمیم گرفتم به روند پژوهشی شتاب بیشتری داده و وقت مناسبی بگذارم.

از چه زمانی معاونت پژوهش مدرسه شیخ عبدالحسین را عهده دار شدید؟ در این مدت چه اقداماتی در راستای گسترش نظام آموزشی پژوهش محور انجام دادید؟
سال گذشته وقتی از قم به تهران منتقل شدم، به جهت اینکه تولیت مدرسه، مقالات و کتاب های بنده را مطالعه و مشاهده کرده بودند، پیشنهاد دادند تا معاونت پژوهشی مدرسه را عهده دار شوم، بنده نیز قبول کردم. در مدت یکسالی که در این مدرسه علمیه مشغول خدمتگزاری به طلاب هستیم، با توفیقات خداوند متعال و با کمک طلبه های محقق دوست و پژوهشگر توانستیم مقالاتی را در موضوعات مختلف به چاپ برسانیم. و در جشنواره هایی که از طرف مرکز مدیریت استان تهران برگزار شد، مثل جشنواره علامه حلی، علامه شعرانی و... حضور فعال داشتیم. همچنین در فصل نامه علمی تخصصی "محفل" وابسته به مدیریت حوزه تهران نیز تعدادی از طلاب مدرسه با ارائه مقالاتی حضور فعال علمی و پژوهشی خود را حفظ کرده اند.

به نظر خودم ما در مجموعه حوزه شیخ عبدالحسین فعالیت ها و اقدامات خوبی را در امر نظام آموزشی پژوهش محور داشته ایم. همچنین با توجه به تقسیم بندی پژوهش می توان گفت کارهای پژوهشی یا بصورت تألیف، تصحیح، ترجمه، تدوین و یا به گونهی تصنیف است. و بنده به خاطر علاقه ای که به تصحیح داشتم، در ویرایش و تصحیح متون خطی وارد شدم. و معمولاً نسخه های خطی را از کتابخانه های ملی، مجلس، آیت اله بروجردی و... تهیه می کنیم. و مطالب ارزشمند و ناب آن را با متن تصحیح شده به طبع نشر می رسانیم.

از نظر شما چه نوع پژوهشی برای جامعه مفید و به لحاظ علمی ارزشمند و قابل استناد خواهد بود؟
در ارتباط با امر پژوهش، نگاه به این مسئله دو گونه است. یعنی پژوهش، یا موضوع محور است و یا مسئله محور. بنابراین اگر پژوهش مسئله محور باشد، به این صورت که سئوالی را جواب بدهد و یا مشکلی از مشکلات را حل بکند، بسیار ارزشمند است. و لذا در ارتباط با امر پژوهش در قدم اول به طلاب توصیه می کنم، پژوهش مسئله محور را مورد توجه قرار دهند. چرا که اینگونه پژوهش ها باید با توجه به نیازهای جامعه باشد تا تامین کنندهی آنها باشد.

یعنی یک نویسنده رصد کند که سازمان ها، وزارتخانه ها، شهرداری ها و... چه نیازها و مشکلاتی دارند که لاینحل باقی مانده است، و ضروری است نسبت به تامین نیازها و حل مشکلات این ها با استناد به آیات و روایات و معارف عمیق و بلندی که در قرآن وجود دارد و توسط ائمه(ع) روایت شده است، اقدام شود. و این کار برعهدهی یک پژوهشگر متخصص و متعهد می باشد. بنابراین در پژوهش های مسئله محور، اگر ما سراغ نیازهای جامعه اسلامی برویم، این فعالیت های علمی ارزش بسیار زیادی خواهد داشت.

اما اگر هدف و انگیزه از پژوهش و کار علمی موضوع محور باشد و شخص بخواهد کارهای به ظاهر پژوهشی را به لحاظ کمیّت انجام دهد، قطعاً چنین کارهایی کیفیت علمی و پژوهشی ندارد. چرا که در اینجا هدف برطرف کردن نیازها و مشکلات جامعه نیست، بلکه هدف حفظ منافع شخصی بدون توجه به ماهیت علم و پژوهش است، و این گونه نگاه ها به اصل پژوهش ضربه خواهد زد.

ارزیابی شما از فعالیت های علمی طلاب در امر پژوهش چیست؟
در نظام آموزشی فعلی اکثریت طلاب بعد از شرکت در کلاس های درس و کسب نمره از پایه تحصیلی، فارغ التحصیل می شوند، بدون این که تولید علمی صورت گرفته باشد. برخی طلبه ها تا رسیدن به پایه ده هیچ فعالیت علمیِ تولیدی ندارند. یعنی بعد از ده سال تحصیل در مدارس علمیه بدون اینکه یک مقالهی علمی منتشر کنند، سطح عالی حوزه را به اتمام می رسانند. و جهت گذراندن پایان نامه سطح سه با مشکلات بسیاری مواجه می شوند. و نوعاً از ارائه پایان نامه علمیِ قویّ و پربار باز می مانند و بصورت سطحی این دوره را می گذرانند.

پژوهش چه نقشی در پویای علمی طلاب دارد؟
به نظر بنده ماندگاری علم در ذهن پژوهشگر نسبت به موقعی که علم را از استاد فرا می گیرد، یا با مباحثه به آن می رسد و یا آن علم را تدریس می کند، بیشتر است. من این را شخصاً تجربه کرده ام، و هر موقع اقدام به پژوهش در مورد موضوع علمی کردم، ماندگاری عمیق تر و رساتر مفاهیم علمی را شاهد بودم، و این نکته سبب ترغیب طلاب به امر پژوهش خواهد بود. چون باعث می شود طلبه کتاب های مختلفی را تورق کند و با موضوعات علمی مختلف آشنا گردد و با کمک گرفتن از اساتید، خودش را به تفکر دربارهی آثار و نتایج پژوهش کردن سوق دهد تا شاکلهی کلیِ مقاله اش پربارتر و غنی تر شود. علاوه بر این ماندگاری علم بصورت مکتوب برای آیندگان از دیگر منافع کارهای پژوهشی می باشد. ذکر این نکته نیز ضروری است که مهمترین دادهی یک پژوهشگر قدرت علمی و توان فکری اوست و استفاده از اینترنت و نرم افزارهای علوم اسلامی به عنوان ابزاری در خدمت پژوهشگر قرار می گیرد. و اقدام به کپی برداری از مطالب مندرج در مقالات اینترنتی نه تنها مذموم است، بلکه هیچ گونه ارزش علمی و پژوهشی ندارد.

در زمینه گسترش فعالیت های پژوهشی چه موانع و مشکلاتی را پیش روی طلاب و مدارس علمیه می بینید؟
اگر پژوهشگران دغدغهی مالی نداشتند، قطعاً کارهای پژوهشی شان عمیق تر صورت می گرفت. اما در صورتی که اینها فاقد پشتیبانی مالی باشند که متأسفانه در اکثر موارد نیز این گونه است، دغدغه های ذهنی متفاوت و مختلفی آنان را درگیر مسائل معیشتی خواهد کرد و انرژی ها و پتانسیل فکری شان معطوف به تأمین نیازهای مالی می شود. و لذا امیدواریم راهکارهایی اتخاذ شود تا ضمن رفع دغدغه های مالی و معیشتی، طلبه ها بتوانند پروژه های پژوهشی مهم و عمیقی را مورد مطالعه قرار دهند. دارای حق شهریهی پژوهشی جداگانه باشند و حمایت مالی و معنوی جهت رشد و ارتقاء مقالات پژوهشی از آنان صورت پذیرد. مثلا در مواردی دیگر همچون طلاب حافظ قرآن، نهج البلاغه و یا طلابی که قهرمان ورزشی هستند، اینها دارای مستمری جداگانه و ویژه ای هستند. و چقدر خوب است همین اقدام در رابطه با طلاب پژوهشگر نیز صورت گیرد، تا زمینه های ایجاد انگیزه و ترغیب طلاب به پژوهش و تحقیق فراهم گردد. البته با اینکه یکی از مصادیقِ عدم تمایل ورود طلاب به پژوهش، مسائل مادی است، اما مسائل دیگر نیز در این رابطه دخیل می باشد.

یکی از موانعِ عدمِ ورود طلاب به عرصهی پژوهش، خود مدیران و مسئولین مدارس می باشند. مشاهده می شود که برخی از مدیران با اینکه دارای فضایل اخلاقی و تدریس خوب هستند، اما چون خودشان اهل پژوهش و نوشتن نیستند، انگیزه ای نیز برای برنامه ریزی مطالعات پژوهشی برای طلاب ندارند. یا این که معاونت پژوهش مدارس دارای سطح علمی مناسبی نیست.

بنابراین لازم است معاونت پژوهش مدیریت حوزه استان، قدرت علمیِ معاونین پژوهش مدارس علمیه را رصد و بررسی کند تا افراد صلاحیت دار در این جایگاه حضور داشته باشند. چون سخنرانی کردن و یا تدریس یک کتاب درسی نوعاً از عهدهی هر طلبهی درسخوانی برمی آید، اما مدیریت کار پژوهشی و هدایت و راهنمایی طلاب پژوهشگر این طور نیست که هر کسی بتواند آن را جلو ببرد. چرا که پژوهش یک فنّ است و لذا از سخنرانی و تدریس کردن بسیار دشوارتر است. همچنین یک معاون پژوهشی علاوه بر صلاحیت داشتن در این جایگاه، باید مسلط به نرم افزارهای پژوهشی علوم اسلامی نیز باشد و خود علاقمند به این مسیر باشد.

به نظر شما اقدامات معاونت پژوهش مدیریت حوزه استان تهران تا چه حد توانسته اهمیت پژوهش را به طلاب بشناساند و در این راستا چقدر موفق بوده است؟
بنده معتقدم فعالیت های علمی و پژوهشی معاونت پژوهش مدیریت استان تهران در طول یکسال اخیر بسیار چشمگیر و رضایت بخش بود و برنامه های بسیار خوبی را در راستای بالا بردن سطح کیفی و کمی پژوهش های طلاب اجرا کرده اند. گرچه کاستی هایی نیز وجود دارد اما با تلاش هایی که صورت می گیرد، امید است ضعف های باقی مانده را نیز برطرف کند. برگزاری جشنواره های علمی و پژوهشی مثل جشنوارهی علامه حلی، علامه شعرانی و جشنوارهی رویش برای طلاب جدید الورود از جمله فعالیت ها و اقدامات مهم و اثرگذار است.

انتشار فصلنامهی علمی تخصصی "محفل" نمونه دیگری از اقدامات مثبت این معاونت می باشد. در این فصلنامه یادداشت ها، مقالات پژوهشی طلاب و بسیاری دیگر از مطالب مفید و ارزشمند علمی طلاب مدارس علمیه منتشر می شود. و اخیراً نیز معاونت پژوهش مرکز اقدام به راه اندازی و انتشار فصلنامهی علمی و پژوهشی "مطالعات دینی" کرده است. و لذا مجموعهی این اقدامات از طرف این معاونت بسیار مفید و قابل تقدیر می باشد.

درباره آثار پژوهشی منتشر شده توسط طلاب مدرسه شیخ عبدالحسین که تحت نظارت و راهنمایی های شما بوده اند، به چه اقداماتی می توانید اشاره کنید؟
طلاب مدرسه شیخ عبدالحسین در برخی نشریات علمی پژوهشی حضور فعالی دارند. چاپ مقالات پژوهشی در روزنامه کیهان، نشریهی راه قرآن وابسته به دانشگاه تهران، نشریه قدر وابسته به سازمان اوقاف از جملهی این فعالیت هاست. همچنین در زمینهی تألیف و تدوین کتاب، طلاب این حوزه فعالیت های خوبی داشته اند. ترجمهی کتاب "رساله در عرفان"، احیاء و تصحیح ترجمهی کتاب "حاشیهی ملا عبدالله"، احیاء و تصحیح ترجمهی کتاب "نجات العباد" از جمله کتب چاپ شده می باشد، و در نظر داریم پنج کتاب دیگر از این نوع کارهای پژوهشی را تا آخر امسال تدوین و به مرحلهی چاپ و بهره برداری علمی پژوهشگران برسانیم.

انتهای پیام/۱۳۷