اگر ما بتوانیم معارف بلند قرآن را به تمثیل درآوریم، هنر اعلا و ارزش والا را نشان داده‏ ایم

به گزارش قم نگار، آیت ‏الله جوادی آملی در دیدار با شورای علمی و دست‌‏اندرکاران همایش فقه هنر، با اشاره به مسئله «نزح بئر» در تاریخ فقه که ابتدا به اجماع فقها یک حکم داشت و پس از دوره‌‏ای که تردیدهایی مطرح شد، بالاخره توسّط علامه حلّی، تغییر حکم پیدا کرد، افزود: «فقه ما این ظرفیت را دارد که تحوّل یابد و عصری بیاید که متأخّرین بگویند حکم متقدّمین در فلان مسئله، اشتباه بوده است. البته این تغییرات باید هنرمندانه و با رعایت جوانب امر، صورت بگیرد».

ایشان در ادامه با ذکر نمونه‌‏هایی مانند حکم تصویرگری و مجسّمه‏‌سازی در فقه، تصریح کرد: «سیدناالاستاذ حضرت امام رضوان‏‌الله‏‌علیه می‏‌فرمود آن مجسّمه‌‏ها را در آن دوره زمانی می‌‏پرستیدند. الان که دیگر این‏طور نیست. مثل مسئله شطرنج که وقتی موضوع عوض می‏شود، حکم هم تغییر می‏‌کند».
این مفسّر قرآن کریم همچنین با تفکیک هنرهای کلامی و موسیقایی از هنرهای تجسّمی، نوع اوّل را دارای ظرفیت بالاتری برای ترسیم معانی معقول و متعالی دانست و ضمن اشاره به احکام غنا و موسیقی، جملاتی از مرحوم فاضل تونی نقل کرد که: «می‌‏فرمود مگر ممکن است کمال یک پیغمبر، حرام باشد؟ این شعر و آوازخوانی، کمال جناب داود علی نبیّنا و آله و علیه السّلام بود».

وی با اشاره به توسعه هنرهای تصویری و تجسّمی در جهان مسیحیّت، اضافه کرد: «خداوند متعال، یک آیه قرآن درباره تولّد مسیح علیه‏السّلام دارد که: "فتمثّل لها بشراً سویّاً". این‏ها کلّی هنر تصویری و مجسّمه از دل این معنا درآوردند. خُب ما هم ماجرای دحیه کلبی را داشتیم. آیات فراوان در تجسیم معانی اخروی داریم. ولی وضعیت ما در هنرهای تجسّمی کجاست و آن‏ها کجا؟ خود اسلام با محسوس ‏کردن معانی معقول، زنده بود و هست. ولی ما تا توانستیم، گفتیم عکس و تصویر در مساجد، حرام است و ... . خُب این انسان با چه مزّه‏‌ای دین را درک کند؟»

این مرجع تقلید با تفکیک «هنر متنزّل» از «هنر نازل»، هنر متنزّل را عهده‌‏دار تبدیل معانی معقول و متعالی به قالب‏های محسوس دانست که در مقابل آن، هنر نازل صرفاً از تخیّل به محسوس می‏رسد و نه از معقول به محسوس. ایشان سپس افزود: «هنر از هر جا که منشاء بگیرد، مخاطبش را نیز به همان‏جا می‏برد. بسته به این است که معانی محسوس ‏شده از کجا آمده باشند». وی با اشاره به کلمه قصار حضرت امیرالمؤمنین "قیمۀ کلّ امریء ما یُحسنه" ادامه داد: «این فرمایش یعنی ارزش هر کس، به زیباآفرینی اوست؛ به این است که معقولات را محسوس کند و نه متخیّلات را. این فرمایش حضرت امیر، به‏ معنای "ما یعلمه" نیست و لذا سیّدرضی درباره این جمله حضرت می‏نویسد: "و هذه الکلمه الّتی لاتُساو لها قیمۀ و لا توزن بها حکمۀ". ارزش هرکس به هنر اوست. اگر ما بتوانیم معارف بلند قرآن را به تمثیل درآوریم، هنر اعلا و ارزش والا را نشان داده‏ ایم».

ایشان در ادامه با تأکید بر این‏که «امروز بسیار محتاج چنین همایش‏هایی که به امور مشترک بین انسان و فرشته می‏‌پردازند، هستیم»، اضافه کرد: «مواد هنر اسلامی در معارف اسلامی فراوان داریم، اما هنوز در قالب هنر، تجسیم نشده است. این تعزیه‏‌های ما توسّط متدیّنین اجراء می‏شد و مردم هم تأثیر می‏پذیرفتند، اما نهایتش این بود که مقتل أبی‏مخنف و امثالهم را تجسیم می‏کرد. کجاست هنری که آن حسین‌‏بن‏‌علیِ در حدّ دعای عرفه را ترسیم کند؟» وی سپس بر ضرورت وجود هنرمندانی تأکید کرد که «بتوانند چنین معانی‏‌ای را از منشاء اعلای خود به عالَم محسوس درآورند و در نتیجه، مخاطبشان را به همان منشاء اعلا، ارجاع بدهند».

آیت‏الله جوادی آملی در انتها با تشکّر از دست‏‌اندرکاران و شورای علمی همایش فقه هنر، برای موفقیّت این همایش دعا کردند. در ابتدای دیدار، حضرت آیت‏الله ابوالقاسم علیدوست – دبیر علمی و رئیس هیئت علمی همایش – گزارشی از اقدامات انجام ‏گرفته و اهداف مدّنظر، ارائه داد.

همایش ملّی فقه هنر به همّت مدرسه اسلامی هنر و با همکاری برخی نهادهای علمی مانند مرکز فقهی ائمه اطهار، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، دانشگاه قم، دانشگاه تهران پردیس قم، رادیو معارف و ... و با حمایت شورای فرهنگ عمومی کشور و شورای عالی انقلاب فرهنگی در دی‏ماه امسال برگزار خواهد شد.

انتهای پیام/۱۳۷